สถาปัตยกรรมวัดมอญอำเภอบ้านโป่งและโพธาราม : การเปลี่ยนแปลงทางสังคมและวัฒนธรรม

Abstract

การศึกษานี้เป็นการศึกษาวัดทางพุทธศาสนาที่ได้รับการสร้างหรือบูรณปฏิสังขรณ์โดยชาวมอญเป็นหลัก ตลอดจนเป็นวัดในการรับรู้และเข้าใจของคนในพื้นที่ว่าวัดดังกล่าวคือวัดมอญ การศึกษานี้มีวัตถุประสงค์ 1) เพื่อศึกษาการใช้พื้นที่และรูปแบบทางสถาปัตยกรรม รวมถึงองค์ประกอบต่างๆภายในวัดมอญในพื้นที่อำเภอบ้านโป่งและอำเภอโพธาราม จังหวัดราชบุรี 2) เพื่อศึกษาถึงเหตุปัจจัยที่มีผลต่อสถาปัตยกรรมวัดมอญในพื้นที่ที่ทำการศึกษา โดยเฉพาะอย่างยิ่ง การเปลี่ยนแปลงทางสังคมและวัฒนธรรม การศึกษานี้ใช้เครื่องมือตามกระบวนการศึกษาทางประวัติศาสตร์สถาปัตยกรรม เพื่อให้สอดคล้องตามวัตถุประสงค์ของการศึกษาและข้อจำกัดด้านเนื้อหาและเวลาจึงเลือกทำการศึกษาวัดจำนวน 16 วัด จากจำนวนทั้งสิ้น 25 วัด ผลการศึกษาพบว่าวัดมอญในพื้นที่อำเภอบ้านโป่งและโพธาราม มีการใช้พื้นที่อย่างหลวมๆ ไม่มีการกำหนดขอบเขตหน้าที่การใช้งานที่ชัดเจน ในการกำหนดพื้นที่จะใช้พื้นที่ว่างหรือแนวถนนเป็นตัวกำหนด โดยนิยมกำหนดการวางผัง “แบบชิดข้าง” ซึ่งมีลักษณะคล้ายคลึงกับวัดทั่วไปในภาคกลางของประเทศไทย ในขณะเดียวกันก็สะท้อนผ่านวิถีปฏิบัติและคติความเชื่อของชาวมอญ เช่น เรื่องความสูง - ต่ำของระดับพื้นอาคารที่สัมพันธ์กับผู้ใช้งาน ความศักดิ์สิทธิ์ของอุโบสถและ หอสวดมนต์ที่สะท้อนผ่านการกำหนดพื้นที่หวงห้ามสตรีเพศชาวมอญ ตลอดจนความเชื่อเรื่อง “ผี” และสิ่งศักดิ์สิทธิ์ปรากฏอยู่ในวัดสะท้อนความเป็นสังคมเกษตรกรรม การกำหนดผังของเมรุจะสัมพันธ์กับความเชื่อเรื่องทิศและวิถีปฏิบัติเรื่องการตายของชาวมอญตามคัมภีร์โลกสิทธิและโลกสมุตติ เป็นต้น เจดีย์เป็นสิ่งก่อสร้างภายในวัดมอญที่แสดงถึงรูปแบบทางสถาปัตยกรรมแบบมอญได้เด่นชัดที่สุด มีรูปแบบลักษณะเฉพาะของท้องถิ่นที่สร้างขึ้นจากความทรงจำของชาวมอญในพื้นที่อำเภอ บ้านโป่งและโพธาราม ทั้งนี้การเปลี่ยนแปลงทางสังคมและวัฒนธรรมที่สำคัญเกิดขึ้นจากการปฏิรูปประเทศในช่วงรัชกาลที่ 5 มีผลกระทบโดยตรงกับวัดมอญในพื้นที่อำเภอบ้านโป่งและโพธาราม โดยเฉพาะอย่างยิ่งการยุบคณะสงฆ์รามัญนิกาย ดังนั้นสถาปัตยกรรมภายในวัดมอญในพื้นที่อำเภอบ้านโป่งและโพธารามคือตัวอย่างหนึ่งที่อธิบายผลสืบเนื่องภายใต้บริบทการเปลี่ยนแปลงทางสังคมและวัฒนธรรม อีกทั้งยังแสดงถึง การดำรงรักษาอัตลักษณ์ของตนเองเพื่อให้คงอยู่ภายใต้กรอบอำนาจรัฐจากส่วนกลางเป็นผู้กำหนด