A SENSE OF PLACE IN WATERFRONT COMMUNITY CASE STUDIES: PAK KHLONG WAT PRADU COMMUNITY, AMPAWA COMMUNITY AND KHLONG BANG LUANG COMMUNITY

Abstract

This study wanted to find out the sense of place of the old waterfront communities which are riverside communities in the central region, including the Pak Khlong Wat Pradu community in Ratchaburi , Khlong Bang Luang community in Bangkok and Amphawa community in Samut Songkhram. These communities have changed due to the development of the land transportation system causing its role as a riverside commercial district to disappear. Most waterfront communities are in a stagnant state and some waterfront communities have been developed into tourist attractions, while some places still have the same living conditions as before. This change affects the sense of place among the community's residents in one way or another. Therefore, this research searches for answers using a phenomenological study approach. Using research methods to collect data and analyze qualitative data.

The research results found that the residents’ perception of community boundaries in the three communities have some similarities and differences. The similarity is all communities, Pak Khlong Wat Pradu community Khlong Bang Luang Community and the Amphawa community, uses a familiar feeling in the area from living in these communities for a long time, daily life and having acquaintances within the area to definine place boundaries. The differences arise from the physical characteristics of the community that have changed. In the Pak Khlong Wat Pradu community and the Khlong Bang Luang community, temples are important physical factors used to define place boundaries. The important of temples in Thai society reflect through the faith in religion, including the importance of the current temple area, affects the perception that it can be created as a residents’ place boundary according to feelings, therefore the temple played a role as both a node, edge and landmark for residents in the community. In the Amphawa community, bridges and road lines are used, the line of the canal determines the boundary. In addition, in the Pak Khlong Wat Pradu and Amphawa community, which have place boundaries determined by the local municipality. Make residents aware and define their own boundaries using municipal administrative boundaries. In the Khlong Bang Luang community, the official community boundaries have not yet been clearly defined by government agencies, causing residents to not specify this factor.

For the development of place attachment, it was found that living experiences especially childhood experiences are important in making residents feel connected to the community. In the Pak Khlong Wat Pradu community and Khlong Bang Luang community, the area that is important for creating experiences is the temple area, which was an area for various childhood activities and is an area that residents must use regularly today. As for the Amphawa community, the area around Somdej Phra Phuttha Lertla Napalai memorial park (Rama II memorial park) has been used as an activity area for former residents. In addition, in the case of the Amphawa community, the residents know about the place’s history and the unique ecological characteristics of the community make residents feel connected and proud.

Academic suggestions are: It should begin with building strength in the relationships of people in the community, every initiate projects should begin by considering the characteristics of the social community of the local people and there should be a way to assimilate new people with the existing people, starting with creating public space for daily life and can be used flexibly in a variety of ways to enhace face-to-face relationship between people in the community. Furthurmore, physical elements that are the identity of the waterfront community, such as waterfront shophouses, pedestrian walkway in front of shophouses on the waterfront should be preserved. Especially preserving water resources, namely river and canal networks, from being encroached upon or filled in. Promoting the use of waterfront areas and rivers and canals for various activities to preserve people's relationship with water and there should be a story telling about a place history, natural environment, the local way of life, beliefs, traditions and culture so that people in the community have shared awareness and pride.

การศึกษาในครั้งนี้ต้องการค้นหาสำนึกในถิ่นที่ของชุมชนริมน้ำเก่าแก่ ซึ่งเป็นชุมชนริมน้ำในบริเวณพื้นที่ภาคกลาง ได้แก่ ชุมชนปากคลองวัดประดู่ จังหวัดราชบุรี ชุมชนอัมพวา จังหวัดสมุทรสงคราม และชุมชนคลองบางหลวง จังหวัดกรุงเทพมหานคร โดยชุมชนเหล่านี้มีการเปลี่ยนแปลงเนื่องจากการพัฒนาระบบคมนาคมขนส่งทางบก ทำให้บทบาทในการเป็นย่านการค้าริมน้ำหายไป ชุมชนริมน้ำส่วนใหญ่มีสภาพซบเซา และชุมชนริมน้ำบางแห่งได้ถูกพัฒนาให้กลายเป็นแหล่งท่องเที่ยว ขณะที่บางแห่งยังคงมีลักษณะการอยู่อาศัยเช่นเดิม ซึ่งการเปลี่ยนแปลงนี้ส่งผลต่อลักษณะสำนึกในถิ่นที่ของผู้อยู่อาศัยในชุมชนไม่ทางใดทางหนึ่ง งานวิจัยฉบับนี้จึงได้ทำการค้นหาคำตอบโดยใช้แนวทางการศึกษาเชิงปรากฏการณ์วิทยา โดยใช้ระเบียบวิธีวิจัยในการเก็บรวบรวมข้อมูลและวิเคราะห์ข้อมูลในเชิงคุณภาพ

ผลการวิจัยพบว่า การเกิดสำนึกในถิ่นที่ด้านการรับรู้ขอบเขตชุมชนใน 3 ชุมชน มีความคล้ายคลึงและแตกต่างกันบางประการ ความคล้ายคลึงคือ ทั้งชุมชนปากคลองวัดประดู่ ชุมชนคลองบางหลวง และชุมชนอัมพวาต่างใช้ความรู้สึกคุ้นเคยในพื้นที่จากการอยู่อาศัยมายาวนาน การใช้ชีวิตประจำวัน และการมีคนรู้จักภายในพื้นที่เป็นตัวช่วยในการกำหนดขอบเขตชุมชน ส่วนความแตกต่างที่เกิดขึ้นมาจากลักษณะทางกายภาพของชุมชนที่มีการเปลี่ยนแปลง โดยในชุมชนปากคลองวัดประดู่ และชุมชนคลองบางหลวง วัด คือ ปัจจัยทางกายภาพที่มีสำคัญที่ใช้ในการกำหนดขอบเขตชุมชน แสดงให้เห็นความสำคัญของวัดในสังคมไทย ซึ่งความรู้สึกศรัทธาในศาสนา รวมถึงความสำคัญของพื้นที่วัดในปัจจุบันมีผลต่อความรับรู้ที่สามารถสร้างเป็นอาณาเขตชุมชนตามความรู้สึกได้ โดยวัดมีบทบาทเป็นทั้งศูนย์รวมกิจกรรม เส้นขอบเขตชุมชน และจุดหมายตาสำหรับคนในชุมชน ส่วนในชุมชนอัมพวา จะใช้สะพาน และแนวเส้นถนน แนวเส้นคลองเป็นตัวกำหนดขอบเขต นอกจากนั้นในชุมชนปากคลองวัดประดู่และชุมชนอัมพวาซึ่งมีการกำหนดเขตชุมชนจากเทศบาลท้องถิ่น ทำให้ผู้อาศัยเกิดการรับรู้และกำหนดขอบเขตของตนโดยใช้เขตการปกครองของเทศบาล ส่วนในชุมชนคลองบางหลวงซึ่งยังไม่ได้มีการกำหนดขอบเขตชุมชนอย่างเป็นทางการที่ชัดเจนจากหน่วยงานรัฐทำให้ผู้อาศัยไม่ได้ระบุถึงปัจจัยนี้

สำหรับการเกิดสำนึกในถิ่นที่ด้านความผูกพัน พบว่า ประสบการณ์การใช้ชีวิต โดยเฉพาะประสบการณ์ในวัยเด็กเป็นสิ่งสำคัญที่ทำให้ผู้อาศัยรู้สึกผูกพันในชุมชน โดยในชุมชนปากคลองวัดประดู่และชุมชนคลองบางหลวง พื้นที่ที่มีความสำคัญต่อการเกิดประสบการณ์คือ พื้นที่วัด ซึ่งเป็นพื้นที่ทำกิจกรรมต่าง ๆ ในวัยเด็ก และเป็นพื้นที่ที่ผู้อาศัยต้องเข้าไปใช้พื้นที่เป็นประจำในปัจจุบัน ส่วนในชุมชนอัมพวามีการใช้พื้นที่บริเวณอุทยานสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย (อุทยาน ร.2) เป็นพื้นที่กิจกรรมในอดีตผู้อาศัย นอกจากนั้นในกรณีของชุมชนอัมพวา การที่ผู้อาศัยรู้ถึงประวัติศาสตร์ความเป็นมา และลักษณะของระบบนิเวศอันโดดเด่นของชุมชนทำให้ผู้อาศัยรู้สึกถึงความผูกพันและเกิดความภาคภูมิใจ

ข้อเสนอแนะเชิงวิชาการ คือ ควรเริ่มต้นที่การสร้างแรงเกาะเกี่ยวด้านความสัมพันธ์ของคนในชุมชนเอาไว้ โดยการทำโครงการพัฒนา หรือการรวมกลุ่มใด ๆ ควรเริ่มจากการพิจารณาถึงลักษณะชุมชนทางสังคมของคนในท้องที่ และควรมีวิธีการในการที่จะหลอมรวมเอาคนที่ย้ายเข้ามาอยู่ใหม่ในพื้นที่ให้เข้ากับกลุ่มคนที่อยู่เดิมได้โดยเริ่มจากการสร้างพื้นที่ในชุมชนที่เป็นพื้นที่สาธารณะประโยชน์ที่ผู้คนต้องใช้งานในชีวิตประจำวัน และสามารถใช้งานได้อย่างยืดหยุ่นหลากหลาย เพื่อส่งเสริมให้เกิดการปะทะสังสรรค์แบบเห็นหน้าค่าระหว่างคนในชุมชน นอกจากนั้น ควรมีการรักษาไว้ซึ่งองค์ประกอบทางกายภาพที่เป็นอัตลักษณ์ของชุมชนริมน้ำที่ เช่น ห้องแถวริมน้ำ ทางเดินเท้าหน้าห้องแถวริมน้ำ โดยเฉพาะการรักษาทรัพยากรน้ำ คือ เครือข่ายแม่น้ำและคลองไม่ให้มีการบุกรุกหรือถม การส่งเสริมให้เกิดการใช้พื้นที่ริมน้ำและแม่น้ำลำคลองให้เกิดกิจกรรมต่าง ๆ เพื่อรักษาความสัมพันธ์ของคนกับน้ำเอาไว้ และควรมีการบอกเล่าที่เกี่ยวข้องกับประวัติศาสตร์ สภาพแวดล้อมทางธรรมชาติ เรื่องราวที่เกี่ยวข้องกับวิถีชีวิต ความเชื่อ ประเพณี วัฒนธรรมในท้องถิ่นเพื่อให้คนในชุมชนเกิดการรับรู้ร่วมกันและเกิดความภาคภูมิใจ